Czy wiecie, że na całym świecie zaistniało prawie 2000 marek motocykli? Niestety, nie wszystkie przetrwały próbę czasu, ale wiele z nich wpisało się złotymi zgłoskami do historii światowej motoryzacji. Jedną z takich legendarnych marek jest Jawa, która ma za sobą ponad 90-letnią historię.
Założycielem legendarnej marki był przedsiębiorca i producent sprzętu zbrojeniowego František Janeček (1878-1941), który w 1929 roku zarejestrował w Pradze firmę o nazwie JaWa. Zakupił od niemieckiego producenta licencję motocykla Wanderer 500 OHV, który został zmodyfikowany. Tak powstała pierwsza w historii Jawa 500 OHV, która za względu na swoją znaczną awaryjność i wady konstrukcyjne otrzymała przydomek „Rumpál”. Początkowo produkcja odbywała się w praskiej dzielnicy Pankrac, a od 1931 r. również w Tyńcu nad Sazavou. Ze względu na swoją cenę, która tylko o 500 ówczesnych koron była niższa od najtańszego samochodu, ten motocykl nie odniósł rynkowego sukcesu. W latach 1929-1931 wyprodukowano 1016 egzemplarzy.
Od początku istnienia firmy do 1940 roku wyprodukowano 59 555 motocykli. Było to 7 modeli: Jawa 500 OHV (1929-1931) – 1016 egz., Jawa 175 Special (1932-1939) – 29 535 egz., Jawa 350 SV (1934-1935) – 2004 egz., Jawa 250 Special (1935-1940) – 14 000 egz., Jawa 350 OHV (1935-1940) – 2 700 egz., Jawa Robot 100 ccm (1937-1940) – 12 000 egz. i Jawa 250 Duplex Blok (1939) – 1000 egz. Powstały także dwa modele samochodów: Jawa 700 (1933-1934) – 1002 egz. i Jawa Minor (1937-1939) – 2 700 egz.
Jawa po II wojnie światowej
Przez całą II wojnę światową w stodołach i szopach w okolicach Tyńca i Pragi ukryto materiały i części do produkcji 9000 motocykli oraz 700 samochodów. Z nich zmontowane zostały pierwsze powojenne pojazdy. Warto wspomnieć, iż na początku 1940 r. rozpoczęto w ukryciu prace projektowe nad motocyklem (J. Jozíf i V. Grečenko) oraz samochodem (R. Vykoukal). Trzeci zespół, którym kierował V. Sklenář pracował nad rozwojem czterosuwowych i sportowych motocykli. Jednym z najważniejszych efektów tych prac była sławna Jawa 250 Typ 11 „Pérák“, która miała resorowane oba koła i dwusuwowy silnik o pojemności skokowej 249 cm3 o mocy 9 KM. Natomiast jeszcze większy sukces odnotowała Jawa 250 typ 353 znana pod potoczną nazwą „Kývačka”, którą eksportowano aż do 120 krajów całego świata.
Jawa 90th Anniversary Edition
Od 1997 roku tradycje produkcji motocykli kontynuuje spółka JAWA Moto spol. s r. o., która ma siedzibę w miejscowości Týnec nad Sázavou. W 2019 roku marka świętuje swoje 90-lecie.
Od rozpoczęcia produkcji w 1929 r. do końca 2014 r. wyprodukowano 3 472 508 motocykli, z czego 2 319 605 z silnikiem o pojemności skokowej 350 cm3, a 959 771 egz. z silnikiem 250 cm3. Aktualnych danych producent nie opublikował.
Cenne kolekcje motocykli marki Jawa i ČZ można podziwiać nie tylko na terenie Czech i Słowacji. Jest wiele prywatnych kolekcji i placówek m.in. w Polsce. Działa też wiele klubów miłośników marki, z których najaktywniejszy jest na Face Booku Jawa ČZ International Fan Page. My polecamy odwiedziny Narodowego Muzeum Techniki w Pradze, z którego pochodzą nasze zdjęcia.
1929
Ing. František Janeček zakupił licencję na produkcję motocykla Wanderer 500 OHV od firmy Wanderer
1929
Zbrojovka Ing. F. Janeček rejestruje markę JAWA (JAneček + WAnderer).
1929
Zbrojovka Ing. F. Janeček na XXI. Międzynarodowym Autosalonie w Pradze prezentuje pierwszy motocykl – JAWA 500 OHV
1931
Do JAWY dołączył angielski zawodnik i konstruktor G. W. Patchett, który odpowiada za wdrożenie produkcji motocykla JAWA 175 z silnikiem Villiers
1931
Pierwsza JAWA na Six Days. E. Stokuč na motocyklu JAWA 500 OHV zdobył brązowy medal
1932
Rozpoczęcie produkcji motocykla JAWA 175 Villiers pod hasłem „Ludowy motocykl za ludowa cenę”
1932
Six Days Trophy dla zespołu Jawy, który tworzyli: A. Vitvarem i F. Brandem oraz Jaroslav Kaiser z Krombergerem
1932
Brand startuje w Tourist Trophy
1933
JAWA prezentuje swój pierwszy samochód na licencji DKW Meisterklasse 701 pod własną nazwą JAWA 700. Nadwozie produkowane jest w Kvasinach, a montaż w nowej fabryce w Tyncu nad Sazavou.
1934
Motocykl JAWA 350 SV jest pierwszym z silnikiem własnej konstrukcji
1935
Nowy silnik JAWA 350 OHV
1935
Silnik motocykla JAWA 250 powstał na bazie silnika Villiers
1935
Młody konstruktor Zdeněk Pilát skonstruował silnik lotniczy JAWA 1000, który jednak nigdy nie wzbił się w powietrze
1937
Premiera najmniejszego motocykla JAWA 100 Robot
1937
Premiera drugiego samochodu JAWA 600, ktorego ostatnie egzemplarz wyprodukowano po II wojnie światowej
1929 – 1939
Sukcesy sportowe – złote medale w Six Days 1935, Zlata přilba w Pardubicach – H. Gunzenhauser 1935 i F. Juhan. F. Brand 1936 oraz wygrane wyścigi drogowe
1939
Od września 1939 r. JAWA rozpoczyna produkcję dla armii niemieckiej.
1939
Nowa JAWA 250 Duplex Blok przygotowany do produkcji
1941
W dniu 4. 6. 1941 r. w wieku 63 lat umiera Ing. František Janeček. Nowym dyrektorem generalnym Zbrojovki zostaje JUDr. Jaroslav Frei
1939 – 1945
Przygotowania do przyszłości. W okresie trwania II wojny światowej w stodołach i komórkach ukryto przed niemieckim agresorem materiały i części do produkcji 9 000 motocykli i 700 samochodów. W 1940 r. rozpoczęły się tajne prace nad nowymi projektami. Jednym z ich efektów był „Perak”
1945
Upaństwowienie JAWY, która najpierw stała się częścią Zbrojovki Brno n. p., a w 1950 r. stała się ponownie samodzielnym przedsiębiorstwem. Zakład w Kvasinach został włączony do Skody, a odlewnia w Tyńcu do Metaz n.p.
MOTO-JAWA n.p. zatrzymała fabryki w Pradze i w Tyńcu nad Sazavou
1946
Rozpoczęto produkcję JAWY 250 Typ 11, który otrzymał przydomek „Perak”. W latach 1947-1949 model z silnikiem o pojemności 350 cm3 sprzedawany był pod marką Ogar
1947
Czechosłowacja dzięki znakomitym kierowcom i niezawodnym motocyklom JAWA i ČZ po raz pierwszy zdobywa główne trofea w Międzynarodowej sześciodniówce
1952
Rozpoczęto produkcję motocykla JAWA 500 OHC
1954
„Kývačka“ JAWA-ČZ 250 Typ 353 – rozpoczęła się produkcja najpopularniejszego powojennego motocykla
Połączenie Jawy z ČZ Strakonice, co ma na celu stworzenie dużego producenta. Powstaje wiele modeli motocykli z oznaczeniem JAWA-ČZ (tzw. narodowa marka). Jednak ze względu na brak odpowiednich zabezpieczeń finansowych projekt do końca nie został zrealizowany.
1955
JAWA 50 nazywana potocznie „Pařez“ była produkowana w Považskiej Bystrici na Słowacji
1958
Jaromír Čížek na motocyklu JAWA został mistrzem Europy. Motocykle czechosłowackiej marki odnoszą sukcesy w motocrossie i wyścigach
1958
JAWA 50 Jawetta – kolejny moped w produkcji
1961
Przejęcie producenta motocykli żużlowych z Divišova
1961
František Šťastný został wicemistrzem świata w wyścigach motocyklowych
1962
JAWA 250 „Panelka“, to kolejna modernizacja „Kývački“.
1963
Nieszczęśliwa reorganizacja. Główny zakład na praskim Pankracu przejęty został przez ČKD Polovodiče. Całe przedsiębiorstwo przeniosło się do Tyńca nad Sazavou. Dział rozwoju i produkcja motocykli sportowych przeniesiona została do byłej fabryki Ogar w Strašnicach. Natomiast jedna z najnowocześniejszych fabryk silników motocyklowych z Pragi przeniesiona została do ČZM Strakonice. Stało się to w okresie, gdzy zaczęły powstawać supernowoczesne fabryki japońskie. Tym samym przemysł motocyklowy w byłej Czechosłowacji chylił się ku upadkowi
1964
Wyprodukowano 1 mln motocykl marki JAWA
1964
Opatentowane zostało automatyczne sprzęgło JAWA Automatic. Jego licencję zakupiła Honda, co uznano za wielki sukces czechosłowackich konstruktorów
1966
JAWA 250 (350) Sport z 19-calowymi kołami i sportowych wyglądem
1968
Nowa rodzina motocykli JAWA UŘ z podwieszanym na ramie silnikiem. Szybko jednak ten projekt wstrzymano. W 1970 r. nawiązał do niego model o nazwie Bizon
1969
JAWA 350 Oilmaster jest ostatnim motocyklem wywodzącym się z konstrukcji „Kývački“.
1971
Początek produkcji motocykli z przeznaczeniem na wschodnie rynki, włącznie z ZSRR
1973
Rozpoczęcie produkcji motocykla JAWA Typ 634 o pojemności 350 cm3
1976
Wyprodukowano 2 mln motocykl
1982
Motocykle JAWA po raz ostatni zwyciężyły w międzynarodowej sześciodniówce motocyklowej
1984
JAWA 350 Typ 638 wywodząca się z modelu 634
1987
Wyprodukowano 3 mln motocykl
1989
Motocykle JAWA po raz ostatni uczestniczą w Międzynarodowej sześciodniówce motocyklowej jako zespół fabryczny. Od 1932 r. wywalczyły 15 razy Puchar Świata i 17 razy Srebrną Wazę
1991
Upadek ZSRR spowodował utratę poważnego rynku
1991
Ostatnim modelem wywodzącym się z Typu 634 jest JAWA 350 Typ 640
1991
Odłączenie producenta motocykli żużlowych. Powstaje spółka JAWA Divišov, a. s.
1994
JAWA 250 Typ 593 wkrótce po powstaniu serii inauguracyjnej, jego produkcję wstrzymano
1994
JAWA 50 Typ 585 z silnikiem Tomos
1995
Modyfikacja motocykla JAWA 350 Typ 640 Tramp, który także produkowany był w wersji przeznaczonej dla policji
1996
JAWA otrzymuje nowego partnera strategicznego, spółkę Jihostroj a. s. Velešín
1997
Motocykl JAWA 125 Typ 810 jest produkowany w dwóch wersjach – Chopper i Travel
1998
JAWA po ponad 33 latach rozpoczyna produkcję silników. Z ČZ Strakonice zakupiono technologię na produkcję silnika 350 cm3
2000
Modelowa rodzina Dandy dołączyła do JAWY wraz z fuzją z firmą MOTOUNION. Produkowano motocykle: JAWA 125 Dandy, Dakar i Sport oraz JAWA 50 Dandy z silnikiem Minarelli. Dokończono także prace nad motocyklem 50 Dandy z silnikiem Sachs
2004
JAWA 650 Classic jest pierwszym motocyklem z silnikiem Rotax GS 650, przy którego powstaniu ma udział znany czeski designer Jaroslav Král
2005
JAWA 125 Dakar zadebiutowała na Rajdzie Dakar
2006
Powstaje ostatnia z rodziny JAWA 650 Daka
2007
Motocykl JAWA 250 Travel powstaje na ramie motocykla JAWA 125
2008
Rozpoczęcie prac rozwojowych nad motocyklem z silnikiem o pojemności 1000 cm3
2009
JAWA 660 Sportard z elementami 650 Dakar, ale z silnikiem Minarelli 660 ccm.
2012
Rozpoczęcie restrukturyzacji i rewitalizacji hal produkcyjnych i technologii. Nowym celem jest budowa nowoczesnej fabryki
2013
28.6. 2013 dziennikarz Pavel Suchý na motocyklu JAWA 350 wystartował w podróż dookoła świata. Po prawie ośmiu miesiącach i pokonanym dystansie 49 003 km powrócił na miejsce startu 14.2.2014 r.
2013
Rozpoczęcie prac rozwojowych nad motocyklem z silnikiem o pojemności skokowej 1200 cm3
2014
Prace rekonstrukcyjne głównej hali produkcyjnej. Rozpoczęcie produkcji na nowych obrabiarkach i nowej lakierni
2015
Od rozpoczęcia produkcji w 1929 r. do końca 2014 r. wyprodukowano 3 472 508 motocykli, z czego 2 319 605 z silnikiem o pojemności skokowej 350 cm3 a 959 771 egz. z silnikiem 250 cm3
Źródło: Jawa, Muzeum Techniki w Pradze
